متن شناسی ادب فارسی

شناسنامه علمی شماره

شناسنامه

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.26890

چکیده

بیشتر

مقاله پژوهشی

مسلک‌العارفین کهن‌ترین متن بازمانده از طریقت خواجگان

مریم حسینی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.133356.2046

چکیده

مسلک‌العارفین یکی از متون دورة پیشانقشبندی مربوط به دورۀ خواجگان کتابی است. مؤلف آن، محمد بن احمد بن محمد بخاری و یا محمد بن احمد اسعد بخاری است. این کتاب از مهم‌ترین منابع شناخت طریقت خواجگان پیش از ... بیشتر

مقاله پژوهشی

خواستن توانستن نیست؛ تأملی درباب بهانه‌جویی مرغان منطق‌الطیر

محمد تقوی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401، صفحه 19-36

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.130278.2002

چکیده

طلب (خواستن) نخستین مرحله (مقام) در سیر و سلوک (سفر مرغان به سوی سیمرغ) است. در منطق‌الطیر مسائل مربوط‌ به این مقام بسیار مفصل‌تر از مقامات دیگر آمده است. در این مرحله مرغان به ضرورت یافتن سیمرغ و رسیدن ... بیشتر طلب (خواستن) نخستین مرحله (مقام) در سیر و سلوک (سفر مرغان به سوی سیمرغ) است. در منطق‌الطیر مسائل مربوط‌ به این مقام بسیار مفصل‌تر از مقامات دیگر آمده است. در این مرحله مرغان به ضرورت یافتن سیمرغ و رسیدن به او اقرار و اصرار دارند. پرسش‌های اصلی مقاله عبارت است از: چرا مرغان با وجود این اقرار، در مقام عمل بهانه می‌آورند و به سفر تن نمی‌دهند؟ چرا با اینکه زیستن بدون سیمرغ را موجب بی‌نظمی (بی‌معنایی) در زندگی می‌دانند و گویی از وضع موجود خود ناراضی‌اند، هنگام آغاز سفر بهانه می‌آورند و از وضع موجود ابراز رضایت دارند و به داشتة خود بسنده می‌کنند؟ با توجه به اینکه مرغان نمایندۀ سالکان جویای حق و حقیقت (مردم مشتاق رسیدن به آمال و آرمان‌های خویش) هستند، این بهانه‌ها چه دلایل و انگیزه‌هایی می‌تواند داشته باشد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها به مبانی نظری مربوط‌ به نسبت علم و عمل و خواستن و توانستن (داشتن یا رسیدن) اشاره می‌شود؛ سپس به نقش عواطف و به‌ویژه همّت (به معنی بلندنظری، عزم و ارادۀ جدی و توجه کامل قلبی به هدف) در تحقق خواسته‌ها پرداخته خواهد شد. با توجه به متن داستان، مسائلی مانند نقصان آگاهی، ترس، خودخواهی و انواع دلبستگی، از موانع رسیدن به مقصد نهایی (سیمرغ) مطرح شده است؛ اما در نظر عطار، نقصان در همّت (بی‌همّتی) که با تکرار کلمۀ «بس» بر زبان مرغان بیان می‌شود و نقش موتیف دارد، در این مرحله باعث اصلی عذر و بهانة مرغان بوده است.

مقاله پژوهشی

بررسی کارکردهای بلاغی «ایهام تبادر» در نفثة‌المصدور

مهدی دشتی؛ سجاد منیعی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401، صفحه 37-53

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.132083.2011

چکیده

نفثة‌المصدور، اثر تاریخی ـ ادبی از شهاب‌الدین محمد خُرندزی زَیدری نَسَوی است که به سبک نثر مصنوع نوشته شده است. «ایهام» ازجمله صنایع بدیع معنوی است که در بلاغت این کتاب مؤثر بوده است. «ایهام ... بیشتر نفثة‌المصدور، اثر تاریخی ـ ادبی از شهاب‌الدین محمد خُرندزی زَیدری نَسَوی است که به سبک نثر مصنوع نوشته شده است. «ایهام» ازجمله صنایع بدیع معنوی است که در بلاغت این کتاب مؤثر بوده است. «ایهام تبادر»، یکی از انواع ایهام، از ویژگی‌های سبکی نَسَوی به ‌شمار می‌رود. نگارنده بر آن است تا کارکردهای بلاغی ایهام تبادر را در نفثة‌المصدور بکاود. این پژوهش به روش کمّی ـ کیفی انجام شده است. پرسش محوری پژوهش این است که «آیا می‌توان ایهام تبادر در نفثة‌المصدور را فقط با توجه به علم معانیِ سنتی در سطح جمله بررسی کرد یا به کمک سبک‌شناسی ساختگرا، این امکان وجود دارد که آن را در پیوند با بند و بافت کاوید؟». برای پاسخ به این مهم، ابتدا 570 نمونه ایهام تبادر یافته شد؛ پس از بررسی آنها پی بردیم که ایهام تبادر گاهی فقط در پیوند با جمله است و گاهی با بند و بافت نیز در ارتباط است؛ نیز این آرایه باعث انسجام و بلاغت بیشتر اثر شده و درنهایت به ایجاز کلیّت متن کمک کرده است. این مسئله را از بُعد روان‌شناختی نیز بررسی کردیم و متوجه شدیم که میان موضوع سطرها و بسامد ایهام تبادر ارتباطی برقرار است. به‌سبب محدودیّت صفحات مقاله، تنها بخشی از دستاوردهای خویش را در معرض نقد و نظر سخن‌سنجان قرار داده‌ایم و امید است که صورت کامل آن را در آینده‌ای نزدیک منتشر کنیم.

مقاله پژوهشی

تصحیح و گزارش لغات، اصطلاحات و عباراتی از نزهت‌نامۀ علائی

رحمان ذبیحی؛ مریم کسائی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401، صفحه 55-69

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.132271.2019

چکیده

نزهت‌نامۀ علائی از مهم‌ترین دایرة‌المعارف‌های کهن تاریخ ادبیات فارسی است که به‌سبب سرشت خاص خویش، متنی چنددانشی به شمار می‌آید و مخاطب هنگام مطالعۀ آن با مطالب گوناگونی روبه‌رو می‌شود. این متن ... بیشتر نزهت‌نامۀ علائی از مهم‌ترین دایرة‌المعارف‌های کهن تاریخ ادبیات فارسی است که به‌سبب سرشت خاص خویش، متنی چنددانشی به شمار می‌آید و مخاطب هنگام مطالعۀ آن با مطالب گوناگونی روبه‌رو می‌شود. این متن ترکیبی از دانش‌های حیوان‌شناسی، کانی‌شناسی، کشاورزی، نجوم، تاریخ، جغرافیا، اسطوره و حماسه، طلسم، فراست و نظایر آن است که با آیین‌ها و باورهای عامه درآمیخته و به عجایب‌نامه‌ها نزدیک شده است. با وجود اهمیت فوق‌العادۀ نزهت‌نامۀ علائی، این متن تاکنون تنها یک بار به کوشش فرهنگ جهانپور تصحیح و بدون نگارشِ تعلیقات چاپ شده است. حاصل کار او با وجود استفاده از دست‌نویس‌های معتبر، کاستی‌های بسیار دارد. موضوع این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، تصحیح و گزارش لغات، اصطلاحات و عباراتی از نزهت‌نامۀ علائی است. مسئلۀ اساسی پژوهش تصحیح بخش‌هایی از کتاب بر مبنای دست‌نویس‌های محل رجوع مصحح و تحلیل و شرح آنها با استفاده از متون مشابه و همسان است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد با وجود دسترسی مصحح به نسخه‌های معتبر، به‌سبب نبودِ روش و معیار روشن در تصحیح متن و ‌بی‌توجهی به دانش‌های گوناگون و پشتوانۀ فرهنگی متن، کاستی‌ها و اشتباهات بسیاری در متن نزهت‌نامۀ علائی پدید آمده است؛ با تأمل در دست‌نویس‌ها و رجوع به منابع همسان و مشابه و مقتضی می‌توان این اشتباهات را تصحیح کرد و توضیح داد.

مقاله پژوهشی

معرفی اثری ناشناخته در سیرۀ نبوی: متمّم السّیر فی فضیلة خیر البشر

معصومه هارونی؛ شهرزاد نیازی؛ مهرداد چترایی؛ محبوبه خراسانی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401، صفحه 71-83

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.132625.2028

چکیده

عبدالعزیز ملقّب به محیی الحصاری یکی از سیره‌نویسان نبوی است که در ابتدای قرن نهم می‌زیسته و در هیچ‌یک از مراجع و مآخذ، اسمی از او نیامده است. او صاحب اثری به نام متمم السیر فی فضیلة خیر البشر است. این ... بیشتر عبدالعزیز ملقّب به محیی الحصاری یکی از سیره‌نویسان نبوی است که در ابتدای قرن نهم می‌زیسته و در هیچ‌یک از مراجع و مآخذ، اسمی از او نیامده است. او صاحب اثری به نام متمم السیر فی فضیلة خیر البشر است. این کتاب را می‌توان کتابی تاریخی نیز به شمار آورد؛ زیرا مؤلف افزون‌بر شرح صفات ظاهری و معنوی رسول و حتی نام‌بردن از فهرست دقیق اموال و دارایی ایشان و نقل برخی از سخنان آن حضرت، وقایع صدر اسلام را از سال اول تا به خلافت رسیدن امام علی (ع) به‌طور دقیق و مفصّل بیان کرده است. مؤلف در مقدمه یادآور شده که اثر خود را در دوازده روز نوشته است؛ بنابراین بخش‌بندی کتاب در دوازده مجلس است. هر مجلس دربرگیرندۀ یک خطبۀ عربی و ترجمۀ فارسی آن است و در آخر خطبه نیز آیه‌ای نقل شده است که موضوع مجلس در شرح و توضیح آن آیه است. از این اثر، یک نسخه در کتابخانۀ نور عثمانیه به شمارۀ 2854 نگهداری می‌شود. این اثر تصحیح شده است و در این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی، به معرفی و گزارش ارزش‌های این متن و ساختار و محتوای آن پرداخته می‌شود. این اثر دربردارندۀ همۀ وجوه زندگانی پیامبر (ص) و تاریخ صدر اسلام و نیز ویژگی‌های لغوی و اطلاعات واژه‌شناسی است و همین بیانگر اهمیت آن است؛ نیز اثری تفسیری، تاریخی، اخلاقی و اعتقادی است که در ذکر مطالب آن به منابع مختلف همراه با نقد آنها استناد شده است. قدمت اثر و منحصربه‌فردبودن آن نیز بر اهمیت آن افزوده است.

مقاله پژوهشی

تحلیل نشانه ـ معناشناسی حکایت سلطان محمود و غلام هندوی در دفتر ششم مثنوی

مهناز روانبخش؛ فاطمه امامی؛ شهین اوجاق علیزاده

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401، صفحه 85-98

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.131525.1993

چکیده

نشانه معناشناسی در متون ادبی، ازجمله علوم جدیدی است که درک و شناخت بیشتری از متن، در اختیار خواننده می‌گذارد. در این پژوهش با بررسی گفتمان، از زاویه‌های تازه‌ای به متن نگریسته می‌شود که دریچۀ تازه‌ای ... بیشتر نشانه معناشناسی در متون ادبی، ازجمله علوم جدیدی است که درک و شناخت بیشتری از متن، در اختیار خواننده می‌گذارد. در این پژوهش با بررسی گفتمان، از زاویه‌های تازه‌ای به متن نگریسته می‌شود که دریچۀ تازه‌ای از معانی را به روی خواننده می‌گشاید. در این مقاله براساس حکایت سلطان محمود و غلام هندو از دفتر ششم مثنوی مولانا، به بررسی نشانه ـ معناشناسی حکایت یادشده و تحلیل معنایی داستان پرداخته می‌شود. در این پژوهش، نشانه‌ها نه به‌صورت منفرد، بلکه در تعامل با مجموعه‌ای از نشانه‌های دیگر بررسی می‌شود که به معناسازی در گفتمان می‌انجامد. همچنین ویژگی‌های کنِشی یا شوِّشی گفتمان در حکایت بررسی خواهد شد. نکتة مهم این است که نشانه‌ها در فرایندی تعاملی به معناآفرینی و خلق بُعد هنری و زیبایی کلام می‌انجامند. در گفتمان مولانا، نشانه‌ها از ویژگی‌های سیال و پویا برخوردارند. هـدف اصـلی ایـن مقاله، تحلیل و بررسی سیالیّت و طغیان نشانه‌ها در این حکایت است که چگونه سبب سیالیّت و تداوم معنا در گفتمان می‌شود. این پژوهش به پرسش‌های زیر پاسخ داده است: فرایند تحول و طغیان نشانه‌ها در گفتمان این حکایت مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی رخ می‌دهد؟ چگونه تغییر شرایط گفتمانی به تولید معناهای سیّال می‌انجامد؟ با توجه به عرفانی‌بودن مثنوی معنوی، کدام نظام گفتمانی نمود بیشتری دارد؟ در این پژوهش به بررسی این مسئله پرداخته می‌شود که مولانا چگونه با برهم‌زدن قواعد ثابت نشانه‌ها، شکل تعینی گفتمان را متحول می‌کند و سالک را به مرحلۀ خطرپذیری سوق می‌دهد؛ نیز چگونه جریان معانی را از وضعیت یکنواخت و برنامه‌محور به وضعیتی سیّال و پرتلاطم تبدیل می‌کند.

مقاله پژوهشی

معرفی رسائل‏ العشاق و بررسی شیوة سیفی نیشابوری در آداب کتابت و انشای نامه‏ های عاشقانة فارسی در سدة ششم هجری

احترام رضایی؛ سکینه غلام پور دهکی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1401، صفحه 99-117

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.131026.1987

چکیده

سیفی نیشابوری، از ادبای سدة ششم، قدیمی‏ترین مجموعة نامه‏های عاشقانة فارسی را با عنوان رسائل‏ العشاق و وسایل ‏المشتاق فراهم کرده ‏است. او در این اثر، صد نامه در موضوعات مختلف عشقی ترتیب داده است ... بیشتر سیفی نیشابوری، از ادبای سدة ششم، قدیمی‏ترین مجموعة نامه‏های عاشقانة فارسی را با عنوان رسائل‏ العشاق و وسایل ‏المشتاق فراهم کرده ‏است. او در این اثر، صد نامه در موضوعات مختلف عشقی ترتیب داده است تا هر گرفتار عشقی به اقتضای شرایطش یکی از آنها را برگزیند و برای معشوق یا محبوب یا مخدوم خویش بفرستد. او برای نگارش نامه‏های صمیمانه و عاشقانه، از اصول و شیوه‏ای موسوم به «عهود استرسال» سخن می‏گوید. نویسندگان این مقاله کوشیده‏اند ضمن معرفی این اثر، با مراجعه به متون فنِّ ترسّل و منشآت موجود در ادب فارسی، به‏ویژه آثار نزدیک به روزگار سیفی، ساختار نامه‏های رسائل‌‏العشاق و نیز برخی آرای وی در نگارش نامه‏های عاشقانه (عهود استرسال) را بررسی کنند. این بررسی‏ها نشان می‏دهد سیفی ساختار نامه‏ها را با توجه به ارکانی مانند ابتدای نامه (شاملِ عنوان نامه، تسمیه، مقدمه یا صدر نامه، دعای بر پیامبر اکرم و آل او)، رکن کلام (شاملِ اما بعد و متن نامه) و رکن خاتمه تنظیم کرده ‏است. همچنین خود را موظف کرده است در شواهد شعری تاحدّ امکان به نام شاعر اشاره کند؛ البته در خاتمه آورده است که هرگاه شخصی بخواهد یکی از این نامه‏ها را برای معشوق یا محبوب بفرستد، لازم است «تسمیه» را از ابتدای آن بردارد؛ شاید به این دلیل که این عنوان، اجلّ از آن است که در ابتدای هر نامه‏ای قرار بگیرد. سپس احتمالاً برای ایجادنشدن خلل در پیوستگی کلام سفارش می‏کند در رونویسی و ارسال نامه‏ها، نام شاعران حذف شود؛ همانگونه که معمول مراسلات است.

نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب‌المجالس

مریم محمودی؛ رضا الیاسی

دوره 9، شماره 4 ، دی 1396، ، صفحه 57-70

https://doi.org/10.22108/rpll.2017.77436

چکیده

واقعیت‌ها و حوادث گوناگونی در جهان هستی وجود دارد که فراتر از درک و فهم انسان است و آدمی برای شناخت آنها ابزار و توانایی خاصی ندارد؛ به همین سبب برای بیان و توصیف‌ آنها از ابزاری ابداعی به نام نماد استفاده ... بیشتر واقعیت‌ها و حوادث گوناگونی در جهان هستی وجود دارد که فراتر از درک و فهم انسان است و آدمی برای شناخت آنها ابزار و توانایی خاصی ندارد؛ به همین سبب برای بیان و توصیف‌ آنها از ابزاری ابداعی به نام نماد استفاده می‌کند. نمادها با انواع و شکل‌های گوناگون و متنوع، در همۀ ارکان زندگی بشری به‌ویژه در ادبیات و هنر و فرهنگ و اعتقادات انسان حضور دارند. استفاده از نماد حیوانات در آثار گذشته بیش از نمادهای دیگر رواج داشته است. طرب‌المجالس یکی از کتاب‌هایی است که نویسنده در بخشی از آن، در قالب مناظره، از نمادهای حیوانات بسیار استفاده کرده است. برای تأویل و فهم بهتر متن، قبل از هر چیز باید نمادها و سمبل‌های این اثر شناخته و رمزگشایی شود. برای این کار، نخست حیوانات این اثر بررسی و استخراج شد و سپس با استفاده از آثار تمثیلی و نمادین دیگر و نمونه‌های به‌کاررفته در آنها، نقش‌های رمزی این حیوانات و معانی سمبلک آنها بیان شد تا خوانندگان با استناد به این معانی، محتوای اثر و هدف آن را بهتر دریابند. این پژوهش نشان می‌دهد که نویسندة این اثر با بهره‌گیری از نمادهای رایج ادب فارسی و شیوه‌ای رمزآمیز، تفکری انتزاعی و عقلانی در ذهن مخاطب ایجاد کرده است و با این روش مفاهیم اخلاقی، عرفانی، فلسفی، مذهبی، اساطیری، عامیانه را در فکر مخاطب پرورش داده است.

کاربرد پزشکی مشک و بازتاب آن در نظم فارسی

راضیه آبادیان؛ وحید عیدگاه

دوره 3، شماره 4 ، بهمن 1390، ، صفحه 113-130

چکیده

مشک گذشته از کاربردهای دیگرش به عنوان نوعی مادّه عطری و یا رنگی، گونه‌ای داروی عطری و حیوانی است و جزء ادویه مفرده به حساب می‌آید که در درمان انواع بیماری‌ها از آن بهره می‌برده‌اند. این ویژگی‌های مشک، ... بیشتر

فارسی دری

مهدی تدین

دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1389، ، صفحه 1-16

چکیده

فارسی دری زبانی است که از اواخر دوره ساسانی تا امروز، زبان فرهیختگان ایرانی بوده و نه تنها درمدائن و سواحل اروند رود؛ بلکه در دور دست‌ترین شهرهای خراسان و ماوراءالنهر بدان سخن می‌گفته‌اند. با وجود دلائل ... بیشتر

حافظ و مقوله جبر و اختیار

مهدی دشتی

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1392، ، صفحه 39-66

چکیده

از گذشته تا کنون، شناختِ حافظ، دغدغه بسیاری از محقّقان زبان و ادب فارسی بوده است و در این میان بحثِ جبر و اختیار جایگاهی ویژه داشته و دارد. چنانکه بسیاری، حافظ را جبری انگاشته‌اند و اندکی بر اختیارمداری ... بیشتر

گزیده‌ها و شرح‌های اشعار صائب در ترازوی نقد ادبی

محمدحسین کرمی؛ مرضیه طاهری

دوره 9، شماره 1 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22108/rpll.2017.21409

چکیده

نقد کتاب، نوعی نقد ادبی است که آثار را بر ‌اساس محتوا، روش کار و نیک و بدی‌های آن و همچنین طبق نظر، مهارت و قدرت تحلیل منتقد ارزیابی می‌کند. منتقد، عوامل مختلفی را برای تحلیل اثر در نظر می‌گیرد که ... بیشتر نقد کتاب، نوعی نقد ادبی است که آثار را بر ‌اساس محتوا، روش کار و نیک و بدی‌های آن و همچنین طبق نظر، مهارت و قدرت تحلیل منتقد ارزیابی می‌کند. منتقد، عوامل مختلفی را برای تحلیل اثر در نظر می‌گیرد که از آن جمله است: موقعیت و اعتبار نویسندۀ کتاب، تحلیل موضوعی اثر، سطح نگارش، شیوۀ پردازش متن، درستی و نادرستی معانی، اعتبار و ارزش استنادها، رویکردها، روش فصلبندی، جامع‌نگری متن، اعتبار و برخی عوامل دیگر. صائب، نمایندۀ سبک هندی است. مفاهیم در این سبک به ‌سبب تلاش شاعران در یافتن معنی بیگانه و دیریاب، مضمونهای متفاوت و متنوّع و برقراری ارتباط‌های ظریف میان محسوسات و غیر محسوسات، بسیار مبهم و پیچیده هستند. از این ‌رو، اشعار در این سبک به شرح و بررسی دقیق نیازمند است و شرح آنها بسیار ضروری است. چند نویسنده به‌ سبب این ضرورت، برخی از غزلیات صائب را شرح کرده‌اند. هدف این پژوهش، شناخت منسجم‌ترین و بهترین گزیدة غزلیات صائب و همچنین معرّفی کاستیها و معایب هر یک از آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی انجام شده است و در آن شرحهای موجود از نظر اعتبار و شخصیت نویسندگان، مقدّمه‌ها و فهرست‌ها، شیوۀ پردازش، استنادها، شیوۀ نگارش، فواید و نقصان آن و درستی و نادرستی معانی، نقد و بررسی شده است؛ در نتیجه، مشخّص شد اگرچه هنوز، نگارش شرح‌های گستردهتر و دقیق‌تر کاملاً ضروری و لازم به نظر میرسد، هر یک از شرحهای موجود به‌ گونه‌ای در رفع دشواری‌های شعر صائب مفید و مناسب است. از نظر محتوایی و دقّت در بیان نکات خاص و مهمّ شعر صائب، شرح معدن‌کن، قهرمان و کریمی از بهترین شرحها هستند؛ اما با وجود برخی کاستی‌های این شروح، می‌توان گفت در صورت تفصیلِ بیشتر بر کیفیت آنها نیز افزوده خواهد شد.

مقاله پژوهشی

نگاهی دیگر به مثنوی دولرانی خضرخان امیرخسرو دهلوی

مهدیه اسدی؛ بیژن ظهیری ناو؛ شکرالله پورالخاص

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 شهریور 1401

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.133086.2041

چکیده

مثنوی بزمی-تاریخی دولرانی خضرخان روایتگر عشق شاهزاده خضرخان، پسر سلطان علاءالدین محمد خلجی، و دیولدی، دختر راجه گجرات، است. این منظومه از آثار دهه پایانی عمر امیرخسرو دهلوی است که بخش نخست آن را به درخواست ... بیشتر مثنوی بزمی-تاریخی دولرانی خضرخان روایتگر عشق شاهزاده خضرخان، پسر سلطان علاءالدین محمد خلجی، و دیولدی، دختر راجه گجرات، است. این منظومه از آثار دهه پایانی عمر امیرخسرو دهلوی است که بخش نخست آن را به درخواست شاهزاده خلجی در سال 715 ق سروده و در فاصله میان سال‌های 720 و 721 تکمله‌ای مشتمل بر 319 بیت بدان افزوده و در آن به ماجرای قتل خضرخان و برادرانش پرداخته است. این منظومه که از برجسته‌ترین آثار امیرخسرو است، بیش از هر اثر دیگری چهره واقعی او و اندیشه‌هایش را به ما نشان می‌دهد. شروع منظومه در زمان حیات علاءالدین خلجی و پایان آن در زمانه‌ای است که دیگر نه خضرخان زنده است و نه سلسله خلجیان وجود دارد. زبان شاعر در این مثنوی پخته، ساده و دلنشین و عاری از محافظه‌کاری‌های مرسوم است. وفور ترکیبات بدیع و تصویرسازی‌های ساده و درعین‌حال ماهرانه، سر عنوان‌های خسروانه و پیروی از سنت ده‌نامه‌نویسی به شیوه‌ای تازه درخور توجه است. هیچ‌یک از مثنوی‌های تاریخی خسرو به اندازه منظومه دولرانی دارای نام‌های خاص نیست و دربردارنده اطلاعات فراوان تاریخی، فرهنگی، سیاسی، جغرافیایی، اجتماعی، از جمله تاریخ پادشاهان هند، روش حکمرانی خلجیان، مناسبات درباری، انتخاب ولیعهد، کیفیت جهیز عروس، اسامی افراد، اماکن، جایگاه‌ها و مقام‌های درباری و دیوانی، و مانند آن است و تنها اثر امیرخسرو است که نسخه‌ای متعلق به زمان حیات شاعر دارد که با شماره 178 در کتابخانه ارگ جمهوری افغانستان نگهداری می‌شود. از دیگر ویژگی‌های منظومه روشن کردن زوایای تازه‌ای از زندگی و اندیشه‌های شاعر، همچنین ذکر نام فرزندش عین‌الدین مبارک و ماجرای رهایی شاعر از دست مغول است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بازنمایی طرح‌واره‌های سلوک طریقت در حدیقه‌الحقیقه سنایی و تمهیدات عین‌القضات همدانی

زهرا علی پور؛ سید مهدی زرقانی؛ ارسلان 'گلفام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 شهریور 1401

https://doi.org/10.22108/rpll.2022.133064.2039

چکیده

چکیده راه سلوک راهی پر سلاسل و غل است. عارف باید قهرمانانه بر موانع غلبه کند تا به دیدار خداوند برسد. این موانع فیزیکی نیستند؛ امّا بر اساس نظریّه طرح‌واره‌های تصویری که نخستین بار توسط لیکاف و جانسون ... بیشتر چکیده راه سلوک راهی پر سلاسل و غل است. عارف باید قهرمانانه بر موانع غلبه کند تا به دیدار خداوند برسد. این موانع فیزیکی نیستند؛ امّا بر اساس نظریّه طرح‌واره‌های تصویری که نخستین بار توسط لیکاف و جانسون مطرح شد، عارف با بهره‌گیری از طرح‌وارۀ قدرتی دربارۀ این موانع فکر می‌کند و سخن می‌گوید. این پژوهش سعی دارد با بررسی و تحلیل طرح‌واره‌های قدرتی در دو اثر حدیقه‌الحقیقه و تمهیدات، نوع نگاه سنایی و عین‌القضات همدانی را به موانع سیر و سلوک تحلیل و مقایسه کند. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. واحد تحلیل، بیت و بندهایی در دو اثر است که طرحوارۀ قدرتی دارند. حدود پژوهش ما کل تمهیدات و حدیقه‌الحقیقه را در برمی‌گیرد. شباهت مبانی فکری دو عارف در طرح‌واره‌های نوع دوم و سوم انعکاس یافته. کلام‌الله، رذیلت‌های اخلاقی، وابستگی به دنیا، نفسانیت بشری و معرفت الله محورهای اصلی این دو نوع طرح‌واره در دو اثر است. تفاوت تجارب زیسته و نوع عرفان دو عارف نیز محملی برای تفاوت چشم‌گیر در کاربرد طرح‌وارۀ نوع اوّل شده است. همچنین سنائی و عین‌القضات با توجه به تجارب زیسته و مبانی فکری متفاوت، تفاوت‌هایی در کاربرد و بسامد طرح‌واره‌هایی چون ظاهر شرع، ابلیس، رذائل اخلاقی، غیرت الهی و جاه و مقام دارند.

مشاهده مقاله

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان