متن شناسی ادب فارسی

شناسنامه علمی شماره

دوره چهارده، شماره دوم (پیاپی 54)، تابستان 1401

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.26646

چکیده

بیشتر

مقاله پژوهشی

معرفی و سبک‌شناسی نسخۀ خطی ترجمۀ تاریخ آل‌عثمان

طالب ربیع؛ کاظم دزفولیان؛ سیدمهدی طباطبائی

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، صفحه 1-17

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.131244.1986

چکیده

تاریخ آل‌عثمان جزو متون تاریخی دورۀ عثمانی است که در یک مقدمه و دوازده مقاله در شرح احوال سلسلۀ عثمانی به نگارش درآمده است. این اثر شرح وقایع و اتفاقات دولت عثمانی از مبدأ پیدایش تا زمان راغب پاشا و خلاصۀ ... بیشتر تاریخ آل‌عثمان جزو متون تاریخی دورۀ عثمانی است که در یک مقدمه و دوازده مقاله در شرح احوال سلسلۀ عثمانی به نگارش درآمده است. این اثر شرح وقایع و اتفاقات دولت عثمانی از مبدأ پیدایش تا زمان راغب پاشا و خلاصۀ اتفاق‌هایی است که بعد از سال 1188 قمری به وقوع پیوسته است. این اثر افزون‌بر ارزش تاریخی، آگاهی‌های گران‌سنگی دربارة اوضاع اجتماعی مردم، رفتار و عملکرد حاکمان عثمانی، دگرگونی‌های فرهنگی و شیوة تفکر و نگرش مردم عصر به مخاطب ارائه می‌دهد. نویسندۀ اثر، احمد جودت پاشا، متولد 1823 میلادی در بلغارستان است که در دولت عثمانی شخصی بسیار مشهور و متنفذ بوده است. مترجم نیز فردی به نام محمدحسین خویی است که به اظهار خودش، به دستور ناصرالدین شاه در سال 1274 قمری به ترجمۀ این اثر همت گماشته است. نثر این اثر به‌جز مقدمه که نثری مصنوع و متکلف دارد، به زبان محاوره است و جزو متون گمنام دورۀ قاجار به شمار می‌رود. از این کتاب دو نسخۀ خطی در دست است که هر دو به قرن سیزدهم تعلق دارد. نسخۀ اول کامل و نسخۀ دوم ناقص و ناتمام است. به‌سبب اهمیتی که زبان محاوره‌ای قاجار در تغییر و تحولات فارسی امروزی دارد، بر آن شدیم تا به معرفی جایگاه مؤلف و مترجم و سبک ترجمة آن بپردازیم تا ارزش این نسخۀ گمنام ـ که افزون‌بر ارزش زبانی، ارزش تاریخی نیز دارد ـ آشکار شود. بر این اساس، به تناسب موضوع، به شرح حال نویسنده و مترجم، موضوع کتاب، ساختار مطالب کتاب، نسخه‌های موجود از آن، رسم‌الخط و سبک این اثر پرداخته می‌شود.

مقاله پژوهشی

بررسی چینش متنی گفتارهای درخواست‏محور در شاهنامۀ فردوسی

اشرف سراج؛ ذوالفقار علامی؛ فرهاد ساسانی؛ نسرین فقیه ملک مرزبان

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، صفحه 19-40

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2021.129040.1916

چکیده

ساختار متن و چگونگی چینش اجزای سازندۀ آن نقش مهمی در فهم مخاطب از معنا دارد. گویندۀ توانا برای نفوذ در ذهن مخاطب از شگردهای مختلفی در زبان استفاده می‏کند؛ یکی از این شگردها نوع چینشی است که برای ساختار ... بیشتر ساختار متن و چگونگی چینش اجزای سازندۀ آن نقش مهمی در فهم مخاطب از معنا دارد. گویندۀ توانا برای نفوذ در ذهن مخاطب از شگردهای مختلفی در زبان استفاده می‏کند؛ یکی از این شگردها نوع چینشی است که برای ساختار کلام خود برمی‏گزیند. این نکته ‏افزون‏بر سخندانی و شناخت قابلیّت‏های زبان، نیازمند آشنایی با روحیه و منش مخاطب و نیز مسائل اجتماعی و فرهنگی حاکم بر بافت کلامی و غیرکلامی است. شاهنامه از گفتارهای مختلفی تشکیل شده است که فردوسی آنها را از زبان شخصیت‏ها نقل می‏کند؛ این گفتارها نقش مهمی در پیشبرد داستان‏ها دارد. در این مقاله، چینش متنِ چند گفتار در شاهنامه با موضوع «درخواست» بررسی، و به این پرسش‏ها پاسخ داده می‌شود: گفتار درخواست‏محور در شاهنامه چه نوع چینشی دارد؟ چه عواملی موجب شده است فردوسی چینش و ساختاری ویژه برای کلام خود برگزیند و این ساختار متنی چگونه موجب بلاغت کلام شده است؟ برای انجام این پژوهش، با تلفیقی از دیدگا‏ه هلیدی و حسن دربارۀ بافت و متن (1985) و روش ساسانی و یزدانی در بررسی چینش متن (1392)، نخست بافت کلامی و غیرکلامی و نوع چینش چند گفتارِ درخواست‏محور شاهنامه (نامه) تعیین می‏شود؛ سپس رابطۀ بافت و نوع ساختار این گفتارها بررسی خواهد شد. نتیجۀ بررسی نشان می‏دهد نوع چینش این گفتارها شامل توالی گام‏های «ستایش» (خدا و مخاطب)، «زمینه‏چینی» (متغیر)، «درخواست» (شرح ماجرا و درخواست) و «پایان‏بندی» (متغیر) است که به گفتار درخواست، ساختاری ویژه می‏بخشد. این ساختار ثابت که نشان‏دهندۀ توجه فردوسی به بافت فرهنگی و گفتاری روزگار اوست، موجب نوعی هماهنگی و انسجام در متن شاهنامه می‏شود که با امکان پیش‏بینی‏پذیری، به فهم سریع‏تر مخاطب از متن می‏انجامد؛ نیز گام‏ «زمینه‏چینی» ـ که گامک‏های متفاوتی ‏دارد و چگونگی و میزان آنها با توجه به موضوع و بافت متغیر است ـ نقش مهمی در ترغیب مخاطب و بلاغت گفتار درخواست دارد.

مقاله پژوهشی

بررسی و تحلیل سرگذشت بهرام چوبین، در بستر تاریخ و شاهنامه براساس ناهم‌گونیِ رفتاریِ «خود و دیگری»، ازمنظرِ نشانه‌شناسی فرهنگی

ارسلان بهاری؛ علی محمدی

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، صفحه 41-56

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.131643.1999

چکیده

نشانه‌شناسی فرهنگی یکی از مهم‌ترین رویکردهای علم نشانه‌شناسی است. یوری لوتمان از بنیانگذاران نشانه‌شناسی فرهنگی است که فرهنگ و روابط بینافرهنگی را مبتنی بر شیوة تعامل «خود» و «دیگری» در ... بیشتر نشانه‌شناسی فرهنگی یکی از مهم‌ترین رویکردهای علم نشانه‌شناسی است. یوری لوتمان از بنیانگذاران نشانه‌شناسی فرهنگی است که فرهنگ و روابط بینافرهنگی را مبتنی بر شیوة تعامل «خود» و «دیگری» در چارچوبِ سپهرِ نشانه‌ای مشخصی تعریف می‌کند. برپایة این الگو، نویسندگان این مقاله در بخش نخست، با توجه به آگاهی‌های تاریخی و روایت شاهنامه، تحلیل رابطة بهرام چوبین را با هرمز و خسروپرویز مدّنظر قرار می‌دهند؛ سپس انواع رابطه‌های این افراد را از منظر «خود/ دیگری» و «مرکز/ حاشیه» با تکیه بر نشانه‌شناسی فرهنگی بررسی می‌کنند. در بخش دوم نیز با تبیین نقشِ هژمونیک برخی از کهن‌الگوها و اسطوره‌های تاریخی در دیگری‌سازی از بهرام چوبین، به نتیجة مفروض دست می‌یابند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به سپهرِ نشانه‌ای روزگار ساسانیان و روایت شاهنامه از عملکرد بهرام چوبین و هرمز، بهرام به‌علت پیروزی‌اش در جنگ با ساوه شاه و به‌سبب پاسداری از ایران و فاداری‌اش به هرمز در مقامِ «خودی/ مرکزی» شناسایی شده است؛ هرمز نیز به‌علت سابقة رفتارِ ناپسندش با اشراف و بهرام، از مقام «خودی/ مرکزی» خارج شده و در مقام «دیگری/ حاشیه» قرار گرفته است؛ اما از زمانی که بهرام چوبین عزم تسخیر پادشاهی را جزم می‌کند، این روند برعکس می‌شود؛ زیرا خواسته‌ای مغایر با سپهرِ نشانه‌ای دستگاه مرکزی و مغایر با تودة مردم و خویشاوندانش داشته است و این امر بهرام را از مقامِ «دیگریِ آرمانی» به «دیگری/ حاشیه» تنزل می‌دهد؛ ضمنِ اینکه هم‌زمان با قیام بهرام چوبین علیه دستگاهِ مرکزی، نقشِ برخی از کهن‌الگوها و اسطوره‌های تاریخی نیز در تثبیت نقشِ بهرام چوبین در مقامِ دیگریِ نافرهنگی بسیار مؤثر بوده است. روش پژوهش در این مقاله، ضمن استناد به تاریخ و شاهنامه و مستندات کتابخانه‌ای، مبتنی بر توصیف و تحلیل رابطه‌ها و حادثه‌های مربوط به شخصیت‌های یادشده در بالا بوده است.

مقاله پژوهشی

معانی و کارکردهایِ نادر و بدیعِ حروف اضافه در منظومۀ حماسیِ زرّین‌قبانامه

بهزاد اتونی

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، صفحه 57-67

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2021.130497.1962

چکیده

زرّین‌قبانامه یکی از بلندترین منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه است. نویسنده در این اثر به ذکر دلاوری‌ها و جنگ‌های زرّین‌قبا، رستم و خاندان رستم در زمان پادشاهی کیخسرو و عهد نبوت سلیمان نبی (ع) و نبرد ... بیشتر

مقاله پژوهشی

کارکردهای ادبی و معنایی اسمای الهی در عبارت‏های فارسی مرصادالعباد

زهره احمدی پور اناری؛ فاطمه جعفری کمانگر

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، صفحه 69-81

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.130579.1966

چکیده

مرصادالعباد کتابی عرفانی است؛ ازاین‌رو موضوعِ محوری آن خداجویی است و نام‏های متعالی خدا در آن فراوان دیده‏ می‏شود. دربارۀ اسماءالله پژوهش‏های فراوانی انجام شده؛ اما تاکنون تحقیقی زبانی و بلاغی ... بیشتر مرصادالعباد کتابی عرفانی است؛ ازاین‌رو موضوعِ محوری آن خداجویی است و نام‏های متعالی خدا در آن فراوان دیده‏ می‏شود. دربارۀ اسماءالله پژوهش‏های فراوانی انجام شده؛ اما تاکنون تحقیقی زبانی و بلاغی دربارۀ نام‏های خدا در مرصادالعباد صورت نگرفته ‏است؛ بنابراین در این مقاله که به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده‏ است، نام‏های خدا در مرصادالعباد بررسی می‌شود تا پرکاربردترین آنها، شیوۀ کاربرد این نام‏ها و کارکرد معنایی آنها در عبارت‌های فارسی مرصادالعباد مشخص ‏شود. گزینش نام‏های الهی از مهم‏ترین جلوه‏گاه‏های هنر واژه‏گزینی نجم‏رازی به ‏شمار می‏رود و ازاین‌رو توجه ویژه‏ای را می‏طلبد. بررسی اسمای الهی در مرصادالعباد نشان ‏می‏دهد که مهم‏ترین ویژگی کاربرد نام‏های خدا در مرصادالعباد، نادربودن نام‏های استعاری و فراوانی کاربرد نام‏هایی است که ازطریق مجاز، به‏ویژه با علاقۀ اشتقاق ساخته ‏شده‏اند. از مهم‏ترین دلایل کاربرد بسیار نام‏های مجازی خدای متعال، تفخیم و بزرگداشت مقام معبود آسمانی است. بررسی کاربرد معنایی نام‏های خدا نشان ‏می‏دهد که هریک از این نام‏های مقدس، در جایگاه خاص معنایی به‏ کار می‏رود و کاربرد برخی نام‏های خدا در عبارت‌های فارسی مرصادالعباد، حکم اسمای جمالی و جلالی خدا را دارد.

مقاله پژوهشی

کارکردهای موتیف‏های تلمیحی انبیا در غزلیات صائب تبریزی

سارا لطیفیان؛ حسن سلطانی؛ محمدتقی جهانی

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، صفحه 83-101

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2021.130731.1974

چکیده

موتیف از اصطلاحات رایج در حوزة علم و هنر و ادبیات است. مهم‏ترین ویژگی موتیف تکرار و معنی‏افزایی است و یکی از ابزارهای مناسب برای نقد و تحلیل صوری و محتوایی آثار است. صائب تبریزی بزرگ‏ترین شاعر غزلسرای ... بیشتر موتیف از اصطلاحات رایج در حوزة علم و هنر و ادبیات است. مهم‏ترین ویژگی موتیف تکرار و معنی‏افزایی است و یکی از ابزارهای مناسب برای نقد و تحلیل صوری و محتوایی آثار است. صائب تبریزی بزرگ‏ترین شاعر غزلسرای سبک هندی است. موتیف‏ها در غزل او بسامد بسیاری دارد. کاربرد این موتیف‏ها می‏تواند بیانگر ذهنیّت شاعر و نیز تصویری از جریان‏های فکری و اندیشگی زمانة او باشد. موتیف انبیا از پرکاربردترین موتیف‏های تلمیحی شعر او هستند. در این مقاله کارکردهای موتیف‏های انبیا در غزلیات صائب بررسی می‏شود. شاعر از این موتیف‏ها برای بیان اندیشه‏ها و ذهنیّت‏های متعددی سود جسته ‏است. صائب در کاربرد موتیف‏های انبیا همه‏جا به دیدگاه و نظر متقدمین دربارة پیامبران و عناصر مربوط به آنها مقید نمانده و خود در این زمینه به نوآوری دست زده است. کارکرد موتیف‏های انبیا در شعر صائب به استفادة تلمیحی آنها محدود نشده و جنبه‏های متنوع‏تری از این موتیف‏ها مدّنظر قرار گرفته ‏است. صائب در موتیف‏های انبیا افزون‏بر تلمیح به قصص قرآنی و کتاب‏ها و نظریات گذشتگان، خود به دریافت‏های جدیدی در این زمینه رسیده ‏است که حاصل ژرف‏نگری‏ها و تلاش‏ها و آفرینش‏های هنری اوست. نگاه جدید و خلاقانة او به پدیده‏ها، کارکردهای اخلاقی و اجتماعی، دریافت‏ها و کارکردهای عرفانی، تناقض‏ها، استفادة متفاوت از موتیف‏ها، خوارمایگی موتیف‏های انبیا، کارکردهای صوری و زیبایی‏شناسانه، نقد شعر و... مهم‏ترین کارکرد موتیف‏های انبیا در شعر صائب است.

مقاله پژوهشی

ضرورت تصحیح دوبارة رباعیات ابوالوفای خوارزمی

احمد علی زاده

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، صفحه 103-125

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.130042.1948

چکیده

خواجه ابوالوفای خوارزمی (ف. 835 ق.) از شاعران و عارفان نیمۀ دوم قرن هشتم و نیمۀ اول قرن نهم است. موضوع این مقاله بازنگری رباعیات ابوالوفای خوارزمی (تصحیح بهشتی شیرازی)، ازنظر کیفیّت تصحیح و سندیّت آنها در ... بیشتر خواجه ابوالوفای خوارزمی (ف. 835 ق.) از شاعران و عارفان نیمۀ دوم قرن هشتم و نیمۀ اول قرن نهم است. موضوع این مقاله بازنگری رباعیات ابوالوفای خوارزمی (تصحیح بهشتی شیرازی)، ازنظر کیفیّت تصحیح و سندیّت آنها در انتساب به اوست. با مراجعه به متون معتبر ادبی، تاریخی، تذکره‌ها، جنگ‌ها، سفینه‌ها، دیوان‌های شاعران معاصرِ ابوالوفای خوارزمی و دیوان شاعران پیش و گاهی پس از او و یک نسخۀ خطی دیگر از رباعیات شاعر، ضبط دقیق رباعیات و سندیّت آنها بررسی می‌شود؛ نیز سهوهای مصحّح محترمِ رباعیات در تشخیص نادرست قالب اشعار و اشعار راه‌یافتۀ شاعران دیگر در رباعیات ابوالوفای خوارزمی نشان داده شده است. از عوامل بروز این اشتباهات آن است که مصحّح به‌طور دقیق رباعیات را در سایر متون معتبر ادبی و تاریخی ردّیابی و جست‌وجو نکرده است و برخی از رباعیات سرگردان را به‌طور قطعی به ابوالوفای خوارزمی نسبت داده است. در این مقاله کوشش شد، با دقت در ضبط رباعیات و مشخص‌کردن رباعیات راه‌یافتۀ شاعران دیگر در رباعیات ابوالوفای خوارزمی، به مصحّح محترم کمک شود در چاپ‌های بعدی به تنقیح دقیق‌تر رباعیات همّت گمارد و متنی پیراسته‌تر و کامل‌تر از رباعیاتِ این شاعر ارائه دهد تا متن مصحّحش در سیر تاریخی بررسی رباعی فارسی یک نمونۀ موثق به شمار رود. از عوامل مهم دیگر در بروز این اشتباهات و تخلیط‌ها کم‌دقتی و دانش اندک کاتبان است؛ نیز تصور غلط مصحّح مبنی بر اینکه بیشتر رباعیات مندرج در آثار حسین خوارزمی از پیر و استاد او، ابوالوفای خوارزمی است و درنتیجه آنها را در مجموعۀ رباعیات ابوالوفا خوارزمی وارد کرده است. چند رباعی از سروده‌های بیست شاعر قرون دوم تا نهم با سهوهای کاتبان و مصحّح، در رباعیات ابوالوفا خوارزمی تخلیط شده است. لازمۀ پژوهش علمی داشتن متن دقیق است؛ بنابراین ضرورت دارد رباعیات شاعر ازنظر کیفیت تصحیح و سندیّت اشعار به‌دقت بازبینی شود. شیوۀ پژوهش در این مقاله، بنیادی ـ نظری و استناد تطبیقی به منابع معتبر عرفانی، ادبی و تاریخی است.

نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب‌المجالس

مریم محمودی؛ رضا الیاسی

دوره 9، شماره 4 ، دی 1396، ، صفحه 57-70

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2017.77436

چکیده

واقعیت‌ها و حوادث گوناگونی در جهان هستی وجود دارد که فراتر از درک و فهم انسان است و آدمی برای شناخت آنها ابزار و توانایی خاصی ندارد؛ به همین سبب برای بیان و توصیف‌ آنها از ابزاری ابداعی به نام نماد استفاده ... بیشتر واقعیت‌ها و حوادث گوناگونی در جهان هستی وجود دارد که فراتر از درک و فهم انسان است و آدمی برای شناخت آنها ابزار و توانایی خاصی ندارد؛ به همین سبب برای بیان و توصیف‌ آنها از ابزاری ابداعی به نام نماد استفاده می‌کند. نمادها با انواع و شکل‌های گوناگون و متنوع، در همۀ ارکان زندگی بشری به‌ویژه در ادبیات و هنر و فرهنگ و اعتقادات انسان حضور دارند. استفاده از نماد حیوانات در آثار گذشته بیش از نمادهای دیگر رواج داشته است. طرب‌المجالس یکی از کتاب‌هایی است که نویسنده در بخشی از آن، در قالب مناظره، از نمادهای حیوانات بسیار استفاده کرده است. برای تأویل و فهم بهتر متن، قبل از هر چیز باید نمادها و سمبل‌های این اثر شناخته و رمزگشایی شود. برای این کار، نخست حیوانات این اثر بررسی و استخراج شد و سپس با استفاده از آثار تمثیلی و نمادین دیگر و نمونه‌های به‌کاررفته در آنها، نقش‌های رمزی این حیوانات و معانی سمبلک آنها بیان شد تا خوانندگان با استناد به این معانی، محتوای اثر و هدف آن را بهتر دریابند. این پژوهش نشان می‌دهد که نویسندة این اثر با بهره‌گیری از نمادهای رایج ادب فارسی و شیوه‌ای رمزآمیز، تفکری انتزاعی و عقلانی در ذهن مخاطب ایجاد کرده است و با این روش مفاهیم اخلاقی، عرفانی، فلسفی، مذهبی، اساطیری، عامیانه را در فکر مخاطب پرورش داده است.

کاربرد پزشکی مشک و بازتاب آن در نظم فارسی

راضیه آبادیان؛ وحید عیدگاه

دوره 3، شماره 4 ، بهمن 1390، ، صفحه 113-130

چکیده

مشک گذشته از کاربردهای دیگرش به عنوان نوعی مادّه عطری و یا رنگی، گونه‌ای داروی عطری و حیوانی است و جزء ادویه مفرده به حساب می‌آید که در درمان انواع بیماری‌ها از آن بهره می‌برده‌اند. این ویژگی‌های مشک، ... بیشتر

فارسی دری

مهدی تدین

دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1389، ، صفحه 1-16

چکیده

فارسی دری زبانی است که از اواخر دوره ساسانی تا امروز، زبان فرهیختگان ایرانی بوده و نه تنها درمدائن و سواحل اروند رود؛ بلکه در دور دست‌ترین شهرهای خراسان و ماوراءالنهر بدان سخن می‌گفته‌اند. با وجود دلائل ... بیشتر

حافظ و مقوله جبر و اختیار

مهدی دشتی

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1392، ، صفحه 39-66

چکیده

از گذشته تا کنون، شناختِ حافظ، دغدغه بسیاری از محقّقان زبان و ادب فارسی بوده است و در این میان بحثِ جبر و اختیار جایگاهی ویژه داشته و دارد. چنانکه بسیاری، حافظ را جبری انگاشته‌اند و اندکی بر اختیارمداری ... بیشتر

گزیده‌ها و شرح‌های اشعار صائب در ترازوی نقد ادبی

محمدحسین کرمی؛ مرضیه طاهری

دوره 9، شماره 1 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 1-18

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2017.21409

چکیده

نقد کتاب، نوعی نقد ادبی است که آثار را بر ‌اساس محتوا، روش کار و نیک و بدی‌های آن و همچنین طبق نظر، مهارت و قدرت تحلیل منتقد ارزیابی می‌کند. منتقد، عوامل مختلفی را برای تحلیل اثر در نظر می‌گیرد که ... بیشتر نقد کتاب، نوعی نقد ادبی است که آثار را بر ‌اساس محتوا، روش کار و نیک و بدی‌های آن و همچنین طبق نظر، مهارت و قدرت تحلیل منتقد ارزیابی می‌کند. منتقد، عوامل مختلفی را برای تحلیل اثر در نظر می‌گیرد که از آن جمله است: موقعیت و اعتبار نویسندۀ کتاب، تحلیل موضوعی اثر، سطح نگارش، شیوۀ پردازش متن، درستی و نادرستی معانی، اعتبار و ارزش استنادها، رویکردها، روش فصلبندی، جامع‌نگری متن، اعتبار و برخی عوامل دیگر. صائب، نمایندۀ سبک هندی است. مفاهیم در این سبک به ‌سبب تلاش شاعران در یافتن معنی بیگانه و دیریاب، مضمونهای متفاوت و متنوّع و برقراری ارتباط‌های ظریف میان محسوسات و غیر محسوسات، بسیار مبهم و پیچیده هستند. از این ‌رو، اشعار در این سبک به شرح و بررسی دقیق نیازمند است و شرح آنها بسیار ضروری است. چند نویسنده به‌ سبب این ضرورت، برخی از غزلیات صائب را شرح کرده‌اند. هدف این پژوهش، شناخت منسجم‌ترین و بهترین گزیدة غزلیات صائب و همچنین معرّفی کاستیها و معایب هر یک از آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی انجام شده است و در آن شرحهای موجود از نظر اعتبار و شخصیت نویسندگان، مقدّمه‌ها و فهرست‌ها، شیوۀ پردازش، استنادها، شیوۀ نگارش، فواید و نقصان آن و درستی و نادرستی معانی، نقد و بررسی شده است؛ در نتیجه، مشخّص شد اگرچه هنوز، نگارش شرح‌های گستردهتر و دقیق‌تر کاملاً ضروری و لازم به نظر میرسد، هر یک از شرحهای موجود به‌ گونه‌ای در رفع دشواری‌های شعر صائب مفید و مناسب است. از نظر محتوایی و دقّت در بیان نکات خاص و مهمّ شعر صائب، شرح معدن‌کن، قهرمان و کریمی از بهترین شرحها هستند؛ اما با وجود برخی کاستی‌های این شروح، می‌توان گفت در صورت تفصیلِ بیشتر بر کیفیت آنها نیز افزوده خواهد شد.

مقاله پژوهشی

خواستن توانستن نیست؛ تأملی در باب بهانه‌جویی مرغان منطق‌الطیر

محمد تقوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 خرداد 1401

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.130278.2002

چکیده

طلب(خواستن) اولین مرحله(مقام) در سیر و سلوک (سفر مرغان به سوی سیمرغ) است و در منطق‌الطیر مسائل مربوط به این مقام بسیار مفصلتر از مقامات دیگر آمده است. در این مرحله مرغان به ضرورت یافتن سیمرغ و رسیدن به او ... بیشتر طلب(خواستن) اولین مرحله(مقام) در سیر و سلوک (سفر مرغان به سوی سیمرغ) است و در منطق‌الطیر مسائل مربوط به این مقام بسیار مفصلتر از مقامات دیگر آمده است. در این مرحله مرغان به ضرورت یافتن سیمرغ و رسیدن به او اقرار و اصرار دارند. سوال اصلی مقاله این است که چرا مرغان با وجود این اقرار، در مقام عمل بهانه می‌آورند و تن به سفر نمی‌دهند؟ چرا با اینکه زندگی بدون سیمرغ را موجب بی‌نظمی (بی-معنایی) در زندگی می‌دانند و گویی از وضع موجود خود ناراضی‌اند، هنگام آغاز سفر بهانه می‌آورند و از وضع موجود ابراز رضایت و به آنچه دارند اکتفا می‌کنند (قناعت می‌ورزند)؟ با توجه به اینکه مرغان نمایندۀ سالکان جویای حق و حقیقت ( یا مردم مشتاق رسیدن آمال و آرمانهای خویش) هستند، این بهانه‌ها چه دلایل و بواعثی می‌تواند داشته باشد؟ برای پاسخ دادن به این سؤالات به مبانی نظری مربوط به نسبت علم و عمل و خواستن و توانستن(داشتن یا رسیدن) اشاره کرده و سپس به نقش عواطف و بویژه همّت(به معنی بلند نظری، عزم و ارادۀ جدی و توجه تامّ و تمام قلبی به هدف) در تحقق خواسته‌ها پرداخته‌ایم. با توجه به متن داستان مسائلی چون نقصان آگاهی، ترس، خودخواهی و انواع دلبستگی، در زمرة موانع رسیدن به مقصد نهایی(سیمرغ) مطرح شده اما نقصان در همّت (بی‌همّتی) که با تکرار کلمۀ «بس» بر زبان مرغان بیان شده ( و نقش موتیف دارد) به نظر عطار در این مرحله باعث اصلی عذر و بهانه‌ مرغان بوده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تصحیح و گزارش لغات، اصطلاحات و عباراتی از نزهت‌نامۀ علائی

رحمان ذبیحی؛ مریم kasaee

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 خرداد 1401

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.132271.2019

چکیده

نزهت‌نامۀ علائی از مهمترین دائره‌المعارف‌های کهن تاریخ ادبیات فارسی است که به سبب سرشت خاص خویش، متنی چند دانشی به شمار می‌آید و مخاطب هنگام مطالعۀ آن با مطالب گوناگونی روبرو می‌شود. این متن ترکیبی ... بیشتر نزهت‌نامۀ علائی از مهمترین دائره‌المعارف‌های کهن تاریخ ادبیات فارسی است که به سبب سرشت خاص خویش، متنی چند دانشی به شمار می‌آید و مخاطب هنگام مطالعۀ آن با مطالب گوناگونی روبرو می‌شود. این متن ترکیبی است از دانش‌های حیوان‌شناسی، کانی‌شناسی، کشاورزی، نجوم، تاریخ، جغرافیا، اسطوره و حماسه، طلسم، فراست و نظایر آن که با آیین‌ها و باورهای عامه درآمیخته و به عجائب‌نامه‌ها نزدیک شده است. به رغم اهمیّت فوق‌العادۀ نزهت‌نامۀ علائی، این متن تاکنون تنها یکبار به کوشش فرهنگ جهانپور تصحیح و بدون نگارشِ تعلیقات چاپ شده است که حاصل کار او با وجود استفاده از دست‌نویس‌های معتبر، کاستی‌های بسیار دارد. موضوع این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته، تصحیح و گزارش لغات، اصطلاحات و عباراتی از نزهت‌نامۀ علائی است. مسألۀ اساسی پژوهش تصحیح مواضعی از کتاب بر مبنای دست‌نویس‌های محل رجوع مصحح و تحلیل و شرح آنها با استفاده از متون مشابه و همسان است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با وجود دسترسی مصحح به نسخه‌های معتبر، به سبب فقدان روش و معیار روشن در تصحیح متن از یکسو و عدم توجه به دانش‌های گوناگون و پشتوانۀ فرهنگی متن از سوی دیگر، کاستی‌ها و اشتباهات بسیاری در متن نزهت‌نامۀ علائی پدید آمده است که با تأمّل در دست‌نویس‌ها و رجوع به منابع همسان، مشابه و مقتضی قابل تصحیح و توضیح است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

معرفی رسایل العشاق و تحلیل آراء سیفی نیشابوری در آداب کتابت و انشای نامه‌های عاشقانة فارسی در سدة ششم هجری

احترام رضایی؛ سکینه غلام پور دهکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 خرداد 1401

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.131026.1987

چکیده

سیفی نیشابوری، از ادبای سدة ششم، قدیمی‌ترین مجموعة نامه‌های عاشقانة فارسی را با عنوان «رسائل‌العشاق و وسایل‌المشتاق» فراهم کرده‌است. او در این اثر، صد ‌نامه در موضوعات مختلف عشقی، ترتیب داده ... بیشتر سیفی نیشابوری، از ادبای سدة ششم، قدیمی‌ترین مجموعة نامه‌های عاشقانة فارسی را با عنوان «رسائل‌العشاق و وسایل‌المشتاق» فراهم کرده‌است. او در این اثر، صد ‌نامه در موضوعات مختلف عشقی، ترتیب داده تا هر گرفتار عشقی به ‌اقتضای شرایطش یکی از آنها را برگزیند و برای معشوق یا محبوب یا مخدوم خویش بفرستد. وی برای نگارش نامه‌های صمیمانه و عاشقانه، از اصول و شیوه‌ای موسوم به «عهود استرسال» سخن می‌گوید. نویسندگان این مقاله سعی کرده‌اند ضمن معرفی این اثر، با مراجعه به کتب فنِّ ترسّل و منشآت موجود در ادب فارسی بخصوص آثار نزدیک به روزگار سیفی، به بررسی ساختار نامه‌های رسائل‌العشاق و نیز برخی آراء وی در نگارش نامه‌های عاشقانه (عهود استرسال) بپردازند. این بررسی‌ها نشان می‌دهد سیفی ساختار نامه‌ها را با توجه به ارکانی چون ابتدای نامه (شاملِ عنوان نامه، تسمیه، مقدمه یا صدر نامه، دعای بر پیامبر اکرم و آل او)، رکن کلام(شاملِ اما بعد و متن نامه) و رکن خاتمه تنظیم نموده‌است همچنین خود را مؤظف کرده در شواهد شعری تا حدّ امکان به نام شاعر اشاره کند. با این‌حال در خاتمه آورده هرگاه شخصی بخواهد یکی از این نامه‌ها را برای معشوق یا محبوب بفرستد لازم است «تسمیه» را از ابتدای آن بردارد شاید به این دلیل که این عنوان، اجلّ از آن است که در ابتدای هر نامه‌ای قرار بگیرد. سپس محتملا برای آنکه پیوستگی کلام دچار خلل نشود، سفارش می‌کند در رونویسی و ارسال نامه‌ها، نام شعرا حذف شود همانگونه که معمول مراسلات است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مسلک العارفین کهن‌ترین متن بازمانده از طریقت خواجگان

مریم حسینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 تیر 1401

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.133356.2046

چکیده

چکیده مسلک العارفین کهن‌ترین متن بازمانده از طریقت خواجگان یکی از متون دوره پیشانقشبندی مربوط به دورۀ خواجگان کتابی است با عنوان مسلک العارفین که مؤلف آن فردی به نام محمد بن احمد بن محمد بخاری و یا محمد ... بیشتر چکیده مسلک العارفین کهن‌ترین متن بازمانده از طریقت خواجگان یکی از متون دوره پیشانقشبندی مربوط به دورۀ خواجگان کتابی است با عنوان مسلک العارفین که مؤلف آن فردی به نام محمد بن احمد بن محمد بخاری و یا محمد بن احمد اسعد بخاری است. این کتاب از مهمترین منابع شناخت طریقت خواجگان پیش از شکل‌گیری سلسله نقشبندیه و بهاء الدین محمد نقشبند( م. 791 ق) است که تا کنون منتشر نشده است. از این کتاب دو تحریر بازمانده که تحریر کوتاه هفده بابی تحریر اول و تحریر بلند 23 بابی تحریر دوم آن است. در این مقاله ضمن معرفی کتاب وجوه اهمیت آن نشان داده می‌شود. مهم‌ترین اطلاعاتی که در کتاب مسلک العارفین وجود دارد دربارۀ سلسله‌های خواجگان و شاخه-های آن است. در این اثر در مورد اختلاف جانشینان غجدوانی بر سر ادای ذکر خفی و جلی وجود دارد که نشان می‌دهد چگونه سلسله خواجگان به دو گروه تقسیم شدند. همچنین برخی اصطلاحات نقشبندیه که در زمرۀ اصول هشتگانه جای دارند چون «خلوت در انجمن» و «سفر در وطن» در این کتاب آمده است. فصلی با عنوان خرقه نیز در این کتاب موجود است که اطلاعات منحصر به فردی در مورد انواع رنگ خرقه و تناسب آن با احوال صوفی به ما می‌دهد.روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی است که با پژوهشی تاریخی همراه شده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی کارکردهای بلاغی «ایهام تبادر» در نفثةالمصدور

مهدی دشتی؛ سجاد منیعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 مرداد 1401

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.132083.2011

چکیده

نفثة‌المصدور، اثر تاریخی-ادبی شهاب‌الدین محمد خُرندزی زَیدری نَسَوی می‌باشد که به سبک نثر مصنوع نوشته شده است. از جمله صنایع بدیع معنوی که در بلاغت این کتاب موثر بوده است، «ایهام» می‌باشد. یکی ... بیشتر نفثة‌المصدور، اثر تاریخی-ادبی شهاب‌الدین محمد خُرندزی زَیدری نَسَوی می‌باشد که به سبک نثر مصنوع نوشته شده است. از جمله صنایع بدیع معنوی که در بلاغت این کتاب موثر بوده است، «ایهام» می‌باشد. یکی از انواع آن، «ایهام تبادر» است که از ویژگی‌های سبکی نَسَوی به‌شمار می‌رود. نگارنده بر آن است تا کارکردهای بلاغی «ایهام تبادر» در نفثة‌المصدور را بکاود. پرسش محوری این پژوهش، که به روش کمّی-کیفی صورت پذیرفته است، این می-باشد که «ایهام تبادر» در نفثة‌المصدور را فقط با توجه به علم معانیِ سنتی، می‌توان در سطح جمله بررسی کرد یا به کمک سبک‌شناسی ساختگرا، این امکان وجود دارد که آن را در پیوند با بند و بافت کاوید؟ برای پاسخ به این مهم، ابتدا 570 نمونه «ایهام تبادر» یافته شد و پس از بررسی آن‌ها، دریافتیم که «ایهام تبادر» گاهی فقط در پیوند با جمله است و گاهی با بند و بافت نیز در ارتباط است؛ نیز باعث انسجام و بلاغت بیشتر اثر شده و در نهایت به ایجاز کلیت متن کمک کرده است. از بُعد روان‌شناختی نیز بررسی کرده و متوجه شده‌ایم که میان موضوع سطور و بسامد «ایهام تبادر» ارتباطی برقرار است. به دلیل محدودیت صفحات مقاله تنها بخشی از دستاوردهای خویش را در معرض نقد و نظر سخن‌سنجان قرار داده‌ایم و امید است که صورت کامل آن را در آینده‌ای نزدیک منتشر سازیم.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل نشانه- معنا شناسی حکایت سلطان محمود و غلام هندوی در دفتر ششم مثنوی

مهناز روانبخش؛ فاطمه امامی؛ شهین اوجاق علیزاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 مرداد 1401

http://dx.doi.org/10.22108/rpll.2022.131525.1993

چکیده

نشانه معنا شناسی در متون ادبی، از جمله علوم نوینی است که درک و شناخت بیشتری از متن در اختیار خواننده می‌گذارد. در این پژوهش با بررسی گفتمان از زاویه‌های نوینی مواجه می‌شویم که دریچۀ جدیدی از معانی را ... بیشتر نشانه معنا شناسی در متون ادبی، از جمله علوم نوینی است که درک و شناخت بیشتری از متن در اختیار خواننده می‌گذارد. در این پژوهش با بررسی گفتمان از زاویه‌های نوینی مواجه می‌شویم که دریچۀ جدیدی از معانی را به روی خواننده می‌گشاید. ما در این مقاله بر اساس حکایت سلطان محمود و غلام هندو از دفتر ششم مثنوی مولانا، به بررسی نشانه- معنا‌شناسی حکایت فوق و تحلیل معنایی داستان می‌پردازیم. روش این پژوهش، بررسی نشانه‌ها نه یه صورت منفرد، بلکه در تعامل با مجموعه‌ای از نشانه‌های دیگر است که موجب معناسازی در گفتمان می‌شود. همچنین به بررسی ویژگی‌های کنِشی یا شوِشی گفتمان در حکایت می‌پردازیم. نکتة مهم این است که نشانه‌ها در فرایندی تعاملی به معنا‌‌‌‌ آفرینی و خلق بعد هنری و زیبایی کلام، منجـر می‌شوند. در گفتمان مولانا، نشانه‌ها از ویژگی‌های سیال و پویا برخوردارند. هـدف اصـلی ایـن مقاله، تحلیل و بررسی سیالیت و طغیان نشانه ها در این حکایت است که چگونه سبب سیالیت و تداوم معنا در گفتمان می‌گردد. این پژوهش به سؤالات زیر پاسخ داده است: فرایند تحول وطغیان نشانه‌ها در گفتمان این حکایت مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی رخ می‌دهد؟ چگونه تغییرشرایط گفتمانی منجر به تولید معناهای سیال می‌گردد؟ با توجه به عرفانی بودن مثنوی معنوی، کدام نظام گفتمانی نمود بیشتری دارد؟ ما در این پژوهش به بررسی این مورد می‌پردازیم که مولانا چگونه با برهم زدن قواعد ثابت نشانه‌ها، شکل تعینی گفتمان را متحول می‌سازد و سالک را به مرحلۀ خطرپذیری سوق می‌دهد و جریان معانی را از وضعیت یک‌نواخت و برنامه محور به وضعیتی سیال و پرتلاطم تبدیل می‌کند.

مشاهده مقاله

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان